آیا غول خشکسالی شکست می خورد؟!

 
 راه مردم- گروه اجتماعی -  با بررسی شرایط منطقه ای و برنامه ریزی در جهت بهبود وضعیت و مقابله با آن می توان با بروز این معضل آن را قابل پیش بینی کرد و از پیشرفت آن جلوگیری کرد. خشکسالی ها یکی  از تغییرات معمول اقلیمی می باشندکه بسیاری از مناطق خشک و نیمه خشک دنیا را با شدتهای زیاد هر چند سال یکبار در بر می گیرد. در بسیاری از سالها هم رخداد خشکسالی برای مدتی مشخص نیست از این رو شناسائی خشکسالی خود یافته ای ارزشمند برای مدیریت منابع آبی مناطقی چون ایران که بخش اعظم آنرا مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل می دهد محسوب خواهد شد. بنا به سوابق تحقیقی به منظور شناسائی شدت و گسترش خشکسالی عموماً شاخصهائی توسعه داده شده است که هر کدام ورودیها و شرایط استفاده خاص خود رادارا می باشند. با توجه به در دسترس بودن اطلاعات اقلیمی بسیاری از این شاخصها متغیرهای هواشناختی را بعنوان ورودی در نظر می گیرند. از بین متغیرهای اقلیمی نیز بارش بعنوان مهمترین متغیر تعیین کننده در شرایط خشکسالی است.
 

اسماعیل نجار با اشاره به اقدامات سازمان تحت امرش در زمینه مدیریت کم آبی و مقابله با خشکسالی اظهارکرد: از مدت‌ها قبل بحران کم آبی در کشور و جلوگیری از پیامدهای آن در دستورکار سازمان قرار گرفته و تا کنون جلسات مختلفی نیز در این خصوص برگزار شده است که این جلسات خروجی‌ها و تصمیمات خوبی نیز داشته است. رییس سازمان مدیریت بحران کشور همچنین همکاری برای خرید و نصب تجهیزات کاهنده مصرف آب منازل مسکونی توسط وزارت نیرو با همکاری سایر دستگاه های ذیربط و تامین اعتبار مورد نیاز را از دیگر مصوبات این جلسه عنوان کرد و گفت: هچنین بنا به درخواست سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور و با برنامه ریزی وزارت نیرو تصمیم بر این شد تا آبیاری فضای سبز با استفاده از پساب های موجود در محل انجام شود. به گفته نجار درصد قابل توجهی از حوادث کشور ناشی از تغییرات اقلیمی است که بروز حوادثی مانند سیل، خشکسالی، طوفان و ... از جمله آنهاست.خشکسالی پدیده ای خزنده است و به اشکال مختلفی انسان را متاثر می کند. از جمله اثرات خشکسالی سالهای 1377 تا1379، کاهش عمق آب، کاهش اکسیژن محلول آب، افزایش دمای آب، کاهش میزان غذاو افزایش میزان تغذیه توسط ماهیان را بر روی موجودات کفزی تالاب امیر کلایه می باشد.کشور ایران به خاطر قرار گرفتن در کمربند خشک جغرافیایی و نوار بیابانی که در 25 تا40 درجه عرض شمالی واقع شده است، از شرایط آب وهوایی برخوردار است که جزو مناطق کم باران جهان بشمار می آید. در فصول سرد ، همزمان با عقب نشبی سیستم پر فشار جنب حاره ، تحت تاثیر سیستم های کم فشار مدیترانه ای از غرب وسودانی از جنوب غرب قرار می گیرد که سیستم های مذکور در بستر بادهای غربی ایران را جولانگاه فعالیت خودقرارداده وبارشهای عمده ای را سبب می شوند . در این زمان سیستم پر فشار سیبری نیز به خاطر عقب نشینی پر فشار جنب حاره، پیشروی نموده و بخش های شمالی و مرکزی ایران را تحت تاثیر خود قرارمی دهد . جریان های شمالی و  شمال شرقی که افت دمایی و هوای سرد وخشک را به همراه دارد و از خصوصیات بارز این سیستم که در تلاقی با جریانهای هوای غربی تشکیل  جبهه هایی را می دهد ، ایجاد  بارش های قابل توجه می باشد . علاوه بر این ، سیستم یاد شده منشاء اصلی ایجاد بارندگی های شمال ایران نیز محسوب می شود.

مناطقی که دارای خشکسالی است
قائم مقام ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست در معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری می گوید: خشکسالی متوسط در تمام نقاط کشور به جز بخش مرکزی به صورت پراکنده و با وسعتی در حدود 3.15 درصد دیده می‌شود، به‌طوری‌که در کرانه‌های خلیج فارس، حاشیه غربی دریای خزر، شهرستان‌های زاهدان، خاش و ایرانشهر و همچنین دو نواری که از بجنورد به سمت قم و اراک و دیگری از بجنورد به سمت طبس کشیده شده، نمود پیدا کرده است. خشکسالی شدید با وسعت 8.0 درصد، شهرستان‌های زهک و کنگان جم را در برگرفته است. خشکسالی بسیار شدید با وسعت ناچیز 2.0 درصد در شهرستان‌های زابل و نهبندان به وقوع پیوسته است.او گفت: براساس تحلیلهای مکانی به عمل آمده بر روی بارش در سال آبی 93-92 در قیاس با دوره مشابه در سال قبل و میانگین طولانی مدت خود بیانگر این است که وضعیت بارش در این بازه زمانی نسبت به دوره مشابه سال گذشته و میانگین طولانی مدت خود در مناطق واقع در نوار ساحلی دریای خزر، مناطق واقع در ارتفاعات زاگرس، دامنه های جنوبی البرز، مناطق واقع در شمال شرق، منطقه آذربایجان و مرکز کشور دارای کاهش نزولات جوی بوده است.او خاطرنشان کرد: همچنین نوار ساحلی دریای خزر در این بازه زمانی از نظر بارش دریافتی دارای پهنای کمتری نسبت به سال گذشته و همچنین طولانی مدت خود است و این درحالی است که وضعیت بارش در نوار مرزی غربی کشور (دو استان ایلام و کرمانشاه) و سواحل خلیج فارس بخصوص استان بوشهر نسبت به بازه زمانی گذشته و طولانی مدت خود از افزایش بارندگی برخوردار شده است.

3 کانون اصلی خشکسالی در ایران
شریفی با اشاره به اینکه سه کانون اصلی خشکسالی در این بازه زمانی مربوط به محور شمال غرب – شمال شرق کشور است در تشریح این 3 کانون گفت:
الف) کانون خشکسالی شمال شرق که شامل استانهای خراسان شمالی، رضوی، سمنان و گلستان است.
ب) کانون خشکسالی البرز مرکزی که شامل استانهای تهران، البرز، قزوین و قم است.
ج) کانون خشکسالی منطقه آذربایجان  و غرب کشور که شامل تمامی منطقه آذربایجان و استان کردستان است.
وی خاطرنشان کرد: در حالیکه مناطق واقع در گستره خشکسالی در امتداد رشته کوه زاگرس، در مقایسه با محور شمال غرب- شمال شرق در شرایط مساعدتری قرار گرفته اند و از نظر خشکسالی در وضعیت نرمال تا خشکسالی متوسط به سر می برند و تنها شهرستان اقلید در استان فارس است که در این میان در شرایط خشکسالی شدید قرار گرفته است. دیگر نقاط کشور در این بازه زمانی در شرایط نرمال تا ترسال به سر می برند.قائم مقام ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست در معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری با بیان اینکه گستره خشکسالی در دو مقطع زمانی (9 ماهه سال آبی 93-92 و 92-91) دارای تغییرات مکانی فاحشی بوده است به مهر گفت: مناطق واقع در شمال شرق و دامنه های جنوبی البرز که در دوره مشابه گذشته(92-91) از شرایط نرمال تا خشکسالی متوسط برخوردار بوده اند در این بازه زمانی (93-92) از شدت خشکسالی یشتری برخودار شده و در شرایط خشکسالی متوسط تا خشکسالی بسیار شدید قرار گرفته اند. به طوری که در این بازه زمانی (9 ماهه 93-92) دو کانون اصلی خشکسالی را شامل شده اند.
استانهایی که در وضعیت هشدار خشکسالی قرار دارند
وی افزود: همچنین استان آذربایجان غربی که در دوره مشابه گذشته در شرایط ترسالی بوده است در این بازه زمانی (93-92) تغییرات فاحشی یافته و از شرایط ترسالی به وضعیت خشکسالی متوسط تا خشکسالی بسیار شدید تغییر وضعیت داده است؛ درحالیکه مناطق واقع در نوار ساحلی جنوب غربی خزر، غرب، شرق و نوار ساحلی جنوب کشور که در دوره مشابه گذشته جزء کانون های اصلی خشکسالی بوده اند در این بازه زمانی(93-92) تغییر وضعیت داده و از شرایط خشکسالی متوسط تا خشکسالی بسیار شدید به شرایط نرمال تا ترسالی تغییر وضعیت داده اند.شریفی گفت: نکته قابل توجه اینکه استانهای تهران، قم، البرز، خراسان شمالی، رضوی، سمنان،اردبیل، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و قزوین در این بازه زمانی (93-92) در وضعیت خشکسالی هستند و نیز استانهای گلستان، کردستان، مرکزی، خراسان جنوبی و یزد با توجه به مقادیر SPI  در 9 ماهه منتهی به خردادماه سال آبی 93-92 در وضعیت هشدار قرار گرفته اند.

راهکارهای مقابله با بحران خشکسالی و کمبود
تهیه برنامه ی مدیریت بحران آب برای کشورما که دارای اقلیم خشک تا نیمه خشک است از اهمیت ویژه ای برخوردار است و برای جبران کمبود بخش تأمین آب در شرایط بحرانی راهکارهای پیشنهادی به شرح زیل می باشد:
۱.بازسازی چاه های منابع تأمین آب شرب
۲.شناسایی منابع آبی در دسترس
۳.نگهداری و تعمیرات به موقع
۴.مشکلات قطع برق
۵.کاهش تلفات فیزیکی آب
۶. کنترل مصارف مشترکین پر مصرف
لیست مشترکین پر مصرف اعم از صنعتی، خدماتی خانگی مشخص و با بررسی نیاز واقعی این مشترکین سهم مصارف برای آنها تعیین تا ملزم به مصرف در آن مقدار باشند.شایان ذکر است بعضی از مشترکین همچنین استخرها، مسجد، مدارس، .... از تعرفه های مخفف استفاده می کنند و عمومأ کنترلی بر میزان مصارف توسط مشترکین وجود ندارد.
۷. اطلاع رسانی:در زمان بحران کمبود آب اطلاع رسانی صحیح می تواند دامنه ی بحران را محدود نماید و شرایط را برای مشارکت مردم در صرفه جویی فراهم آورد.