امر به معروف و نهی از منکر به روایت رهبر انقلاب

صبا ایران: امر به معروف و نهی از منکر شرایطی دارد که در رساله های مراجع تقلید بیان شده و معمولا مهمترین شرایط این دو فریضه مربوط به شناخت معروف و منکر و احتمال تاثیر آن است و رهبر معظم انقلاب در این زمینه بارها مسائلی را با مردم و مسوولان در میان گذاشته است.

زمانی اجرای دو فریضه امر به معروف و نهی از منکر در جامعه نهادینه می شود که با شرایط آن آشنا بوده و درعمل به این شرایط توجه کنیم و رهبر معظم انقلاب نیز بارها به این شرایط اشاره کرده اند.

* یکی از کارآمدترین شیوه های تعامل اجتماعی

حضرت آیت الله خامنه ای معتقد است که اگر معنای امر به معروف و نهی از منکر و حدود آن برای مردم روشن شود، معلوم خواهد شد که یکی از شیرین‏ترین، کارآمدترین و کارسازترین شیوه‏های تعامل اجتماعی، همین امر به معروف و نهی از منکر است و بعضی افراد دیگر درنمی‏آیند بگویند «آقا! این فضولی کردن است»!

ایشان از اجرای این دو فریضه در جامعه به عنوان نظارت عمومی یاد کرده و افزودند: این کمک به شیوعِ خیر است؛ این کمک به محدود کردنِ بدی و شرّ است؛ کمک به این است که در جامعه‏ اسلامی، گناه، همیشه گناه تلقّی شود.

به گفته ایشان اجرای این دو فریضه باعث می شود تا هیچگاه گناه به عنوان ثواب معرفی نشود و کار خوب به عنوان کار بد معرفی نشود.

حضرت آیت الله خامنه ای افزودند: وقتی‏که امر به معروف و نهی از منکر در جامعه رایج شد، این موجب می‏شود که گناه در نظر مردم همیشه گناه بماند و تبدیل به ثواب و کار نیک نشود. بدترین توطئه‏ها علیه مردم این است که طوری کار کنند و حرف بزنند که کارهای خوب کارهایی که دین به آن‏ها امر کرده است و رشد و صلاح کشور در آن‏هاست در نظر مردم به کارهای بد، و کارهای بد به کارهای خوب تبدیل شود. این خطرِ بسیار بزرگی است.(خطبه های نماز جمعه 25 آذر 1379)

* شناخت معروف و منکر

معروف شناسی و منکرشناسی را می توان دو ویژگی مهم در اجرای فریضه امر به معروف و نهی از منکر دانست. چون تا زمانی که معروف را نشناسیم، نمی توانیم امر به معروف کنیم و به فریضه نهی از منکر هم زمانی می توان جامه عمل پوشاند که با آن آشنا باشیم.

رهبر معظم انقلاب در پاسخ به سوال یک دانشجو که درباره بهترین شیوه برخورد با منکرات پرسیده بود، بر این موضوع تاکید کرده و افزودند: چیزهایی ممکن است به نظر بعضی منکر بیاید، در حالی که منکر نباشد. باید معروف و منکر را بشناسید. واقعا باید بدانید این منکر است.



* شناخت حوزه های امر به معروف و نهی از منکر

برای شناخت بهتر امر به معروف و نهی از منکر و اجرای آن باید به مصادیق و حدود آن در حوزه های مختلف زندگی توجه کنیم. یعنی از خانه و محل گرفته تا در امور سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و آن زمان است که می توان با دیدی وسیع تر برای استقرار معروف و اضمحلال منکر تلاش کرد.

رهبر معظم انقلاب در این زمینه فرمود: امر به معروف و نهی از منکر حوزه‏های گوناگونی دارد که باز مهم‏ترینش حوزه‏ مسئولان است؛ یعنی شما باید ما را به معروف امر، و از منکر نهی کنید. مردم باید از مسئولان، کارِ خوب را بخواهند؛ آن هم نه به صورت خواهش و تقاضا؛ بلکه باید از آن‏ها بخواهند. این مهم‏ترین حوزه است.

حضرت آیت الله خامنه ای درباره حوزه های این دو فریضه اظهار داشتند: در مساله‏ امر به معروف و نهی از منکر، فقط نهی از منکر نیست؛ امر به معروف و کارهای نیک هم هست. برای جوان، درس خواندن، عبادت کردن، اخلاق نیک، همکاری اجتماعی، ورزش صحیح و معقول و رعایت آداب و عادات پسندیده در زندگی، همه جزو اعمال خوب است.

ایشان افزودند: نهی از منکر هم فقط نهی از گناهان شخصی نیست. تا می‏گوییم نهی از منکر، فورا در ذهن مجسّم می‏شود که اگر یک نفر در خیابان رفتار و لباسش خوب نبود، یکی باید بیاید و او را نهی از منکر کند. فقط این نیست؛ این جزء دهم است.

حضرت آیت الله خامنه ای تاکید کردند: نهی از منکر در همه‏ زمینه‏های مهم وجود دارد؛ مثلًا کارهایی که افراد توانا دستشان می‏رسد و انجام می‏دهند؛ همین سوءاستفاده از منابع عمومی؛ همین رفیق‏بازی در مسائل عمومی کشور، در باب واردات، در باب شرکت ها و در باب استفاده از منابع تولیدی و غیره؛ همین رعایت رفاقت ها از سوی مسئولان.

ایشان درباره اجرای این دو فریضه در محیط خانواده فرمودند: در بعضی از خانواده‏ها حقوق زنان رعایت نمی‏شود؛ در بعضی از خانواده‏ها حقوق جوانان رعایت نمی‏شود؛ در بعضی از خانواده‏ها، بخصوص حقوق کودکان رعایت نمی‏شود. این‏ها را باید به آن‏ها تذکّر داد و از آن‏ها خواست. حقوق کودکان را تضییع کردن، فقط به این هم نیست که انسان به آن‏ها محبّت نکند؛ نه. سوء تربیت ها، بی‏اهتمامی‏ها، نرسیدن ها، کمبود عواطف و از این قبیل چیزها هم ظلم به آن‏هاست.

رهبر معظم انقلاب با اشاره به منکرات در حوزه های اجتماعی و اقتصادی فرمودند: منکراتی که در سطح جامعه وجود دارد و می‏شود از آن‏ها نهی کرد و باید نهی کرد، از جمله این‏هاست: اتلاف منابع عمومی، اتلاف منابع حیاتی، اتلاف برق، اتلاف وسایل سوخت، اتلاف مواد غذایی، اسراف در آب و اسراف در نان. ما این همه ضایعات نان داریم؛ اصلًا این یک منکر است؛ یک منکر دینی است؛ یک منکر اقتصادی و اجتماعی است؛ نهی از این منکر هم لازم است؛ هرکسی به هر طریقی که می‏تواند؛ یک مسئول یک طور می‏تواند، یک مشتری نانوایی یک طور می‏تواند، یک کارگر نانوایی طور دیگر می‏تواند.(خطبه های نماز جمعه 25 آذر 1379)

* مراحل امر به معروف و نهی از منکر

همانگونه که برای اجرای امر به معروف و نهی از منکر باید با معروف و منکر آشنایی داشته باشیم، باید به مراحل آن نیز توجه کنیم و این موضوع در آموزه های دینی به خوبی بیان شده است. قلب و زبان دو مرحله مهم در اجرای این دو فریضه الهی است.

رهبر معظم انقلاب در این زمینه فرمود: امر به معروف، یعنی دیگران را به کارهای نیک امر کردن. نهی از منکر، یعنی دیگران را از کارهای بد نهی کردن. امر و نهی، فقط زبان و گفتن است. البته یک مرحله‏ قبل از زبان هم دارد که مرحله قلب است و اگر آن مرحله باشد، امر به معروف زبانی، کامل خواهد شد.

ایشان درباره معروف ها چند مثال زدند: وقتی‏ که شما برای کمک به نظام اسلامی مردم را به نیکی امر می‏کنید. مثلا احسان به فقرا، صدقه، رازداری، محبّت، همکاری، کارهای نیک، تواضع، حلم، صبر و می‏گویید این کارها را بکن؛ هنگامی که دل شما نسبت به این معروف، بستگی و شیفتگی داشته باشد، این امر شما، امر صادقانه است.

حضرت آیت الله خامنه ای درباره ضرورت همراهی دل و زبان در نهی از منکر فرمود: وقتی کسی را از منکرات نهی می‏کنید مثلا ظلم کردن، تعرض کردن، تجاوز به دیگران، اموال عمومی را حیف و میل کردن، دست درازی به نوامیس مردم، غیبت کردن، دروغ گفتن، نمامی کردن، توطئه کردن، علیه نظام اسلامی کار کردن، با دشمن اسلام همکاری کردن و می‏گویید این کارها را نکن؛ وقتی‏که در دل شما نسبت به این کارها بغض وجود داشته باشد، این نهی، یک نهی صادقانه است و خود شما هم طبق همین امر و نهیتان عمل می‏کنید.

ایشان نتیجه همراه نبود دل و زبان در اجرای این دو فریضه را با استناد به روایتی این گونه بیان کردند: اگر خدای نکرده دل با زبان همراه نباشد، آن‏گاه انسان مشمول این جمله می‏شود که «لعن الله الامرین بالمعروف التّارکین له». کسی که مردم را به نیکی امر می‏کند، اما خود او به آن عمل نمی‏کند؛ مردم را از بدی نهی می‏کند، اما خود او همان بدی را مرتکب می‏شود؛ چنین شخصی مشمول لعنت خدا می‏شود و سرنوشت بسیار خطرناکی خواهد داشت. (خطبه های نماز جمعه 25 آذر 1379)

* تذکر لسانی

حد و مرز اجرای این دو فریضه برای عموم مردم فقط قلب و زبان است ولی در رساله مراجع تقلید مراحلی فراتر از قلب و زبان بیان شده که منحصر به دولت اسلامی است و همه مردم در حد گفتن وظیفه امر به معروف و نهی از منکر دارند.

رهبر معظم انقلاب در جلسه پرسش و پاسخ با دانشجویان به این موضوع اشاره کرده و افزودند: اگر شما بخواهید برخورد کنید، زبان است. شما به غیر از زبان، هیچ تکلیف دیگری ندارید. نهی از منکر برای مردم، فقط زبانی است.

ایشان تذکر زبانی مردم را تاثیرگذارتر از امر و نهی حکومت دانسته و تاکید کردند: تعجّب نکنید. من به شما عرض می‏کنم که تاثیر امر و نهی زبانی اگر انجام گیرد، از تاثیر مشت پولادین حکومت ها بیشتر است.(جلسه پرسش و پاسخ دانشگاه تهران،22 اردیبهشت 1377)

البته نحوه گفتن نیز در اجرای این فریضه مهم است و همانگونه که خداوند به حضرت موسی سفارش می کند که در برخورد با فرعون از زبان نرم استفاده کند، بدیهی است که طبق آموزه های دینی، امر به معروف و نهی از منکر نیز در بسیاری از موارد با زبانی نرم و ملایم بسیار تاثیرگذار است.

رهبر معظم انقلاب در این زمینه فرمود: منکری را که دیدید، با زبان تذکر دهید. اصلا لازم هم نیست زبان گزنده باشد و یا شما برای رفع آن منکر، سخنرانی بکنید. یک ‏کلمه بگویید: آقا! خانم! برادر! این منکر است.(جلسه پرسش و پاسخ دانشگاه تهران،22 اردیبهشت 1377)

* احتمال تاثیر

یکی از نکاتی که در شرایط امر به معروف و نهی از منکر آمده موضوع احتمال تاثیر است که رهبر معظم انقلاب در این زمینه فرمود: بعضی گفته‏اند که باید احتمال تاثیر وجود داشته باشد. من می‏گویم احتمال تاثیر همه جا قطعی است؛ مگر در نزد حکومت های قلدر، قدرتمندان و سلاطین. آن‏هایند که البته حرف حساب به گوششان فرونمی‏رود و اثر نمی‏کند؛ اما برای مردم چرا. برای مردم، حرف اثر دارد.(جلسه پرسش و پاسخ دانشگاه تهران،22 اردیبهشت)


* همه وظیفه داریم

مطالب مطرح شده در این گفتار فقط گوشه ای از بیانات و تذکرات رهبر معظم انقلاب بود که درباره شرایط امر به معروف و نهی از منکر بیان شد و از آنجا که اجرای این دو فریضه یک وظیفه همگانی است، جا دارد که هر انسانی با توجه به شرایط خود در این موضوع ملی و همگانی از هیچ تلاشی فروگذار نکند.

فراموش نکنیم که رهبر انقلاب در یکی از سخنرانی های خود درباره اجرای این وظیفه یعنی تذکر لسانی تاکید کردند که «من چند سال است که گفته‏ام امر به معروف و نهی از منکر. البته عده‏ای این کار را می‏کنند اما همه نمی‏کنند» شما جزو کدام گروه هستید؟